Szybkie fakty:
– Choroba wysokościowa, to tak naprawdę zespół chorób o różnych objawach
– Dotyka osoby przebywające na wysokości powyżej 2.500 m n.p.m
– Dobra kondycja fizyczna nie zmniejsza ryzyka zachorowania
– Chorobie można zapobiec dzięki odpowiedniej profilaktyce
– Każdy podróżnik powinien wiedzieć, jak rozpoznać objawy i jak postępować w przypadku wystąpienia choroby
– Skutki nierozpoznanej i nieleczonej choroby wysokościowej mogą być śmiertelne

O chorobie:
– Wycieczki wysokogórskie to cudowne widoki, okazja poznania samego siebie i stawienia czoła swoim słabościom. Niestety rozrzedzenie atmosfery i zmniejszone stężenie tlenu na większych wysokościach mogą wywołać objawy choroby wysokościowej. Podczas stopniowego wchodzenia na większe wysokości ciało aklimatyzuje się do rozrzedzonego powietrza. Jeżeli jednak wzniesiemy się zbyt szybko, organizm nie zdąży się przyzwyczaić do nowych warunków i pojawiają się objawy choroby wysokościowej.
– Do chorób wysokościowych zalicza się kilka jednostek chorobowych (patrz sekcja „Objawy”). Pojawiają się one na skutek obrzęku płuc lub mózgu.

Występowanie:
– Najczęściej objawy występują na wysokościach powyżej 2.500 m n.p.m., lecz u niektórych wyjątkowo wrażliwych osób mogą się pojawić już na 1.500 m n.p.m.
– Tabela poniżej pozwala zobaczyć, jakie wysokości przyczyniają się do ryzyka wystąpienia choroby wysokościowej.

*AMS – Ostra choroba wysokościowa (ang. Acute Mountain Sickness)

*HAPE – Wysokościowy obrzęk płuc (ang. High Altitude Pulmonary Edema)

*HACE – Wysokościowy obrzęk mózgu (ang. High altitude Cerebral Edema)

Objawy:
AMS – Ostra choroba wysokościowa (Acute Mountain Sickness)
– Objawia się bólem i zawrotami głowy, zmęczeniem, zaburzeniami snu, wymiotami i mdłościami. Nasilenie objawów może doprowadzić do HACE. Głównym objawem jest ból głowy, lecz to mało precyzyjny symptom do rozpoznania początków choroby. Objawy mogą być subtelne i osoba chora może ich nie zauważyć. Dlatego ważne jest, aby współtowarzysze wyprawy zwracali uwagę na dziwne zachowania innych osób w grupie. Do sprawdzenia, czy występują u nas objawy AMS i do określenia ich stopnia proponuję wykorzystać skalę poniżej oraz skalę Lake Loiuse lub inne (wersja do wydrukowania w galerii).

– Jeżeli wystąpią objawy łagodnej AMS, wskazany jest odpoczynek przez 24-48 godzin na obecnej wysokości do momentu, aż objawy ustąpią.
– Jeżeli pojawią się objawy umiarkowanej AMS i możemy się jeszcze poruszać, wejście wyżej może je jeszcze bardziej nasilić. Wskazane jest zejście na wysokość, na której pojawiły się objawy. Po odpoczynku i ustąpieniu objawów, można kontynuować wspinaczkę.
– Objawy nasilonej AMS oznaczają prawdopodobieństwo obrzęku mózgu lub płuc (HACE i HAPE). Wskazane jest zejście niżej i skorzystanie z pomocy medycznej, ponieważ objawy zagrażają życiu.

HAPE – Wysokościowy obrzęk płuc (High Altitude Pulmonary Edema)
– Wysokościowy obrzęk płuc, to patofizjologia nie do końca nam znana. HAPE jest najczęstszą przyczyną śmierci ze wszystkich chorób wysokościowych, a tuż po urazach, druga najczęstsza przyczyna śmierci w górach. Jeżeli pojawią się objawy HAPE, wskazane jest natychmiastowe zejście na niższą wysokość lub ewakuacja. Podanie tlenu, leków lub użycie komory hiperbarycznej jedynie zmniejszają objawy.
– Objawy HAPE: duszność przy spoczynku, sinica, przyspieszone tętno i oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej, kaszel.

HACE – Wysokościowy obrzęk mózgu (High Altitude Cerebral Edema)
– Objawia się zaburzeniami świadomości, zaburzeniami koordynacji ruchów ciała, nieracjonalnym zachowaniem, omamami, bólem głowy i nudnościami. Nasilenie objawów prowadzi do śpiączki i w następstwie do zgonu. HACE dotyka statystycznie 1% osób przebywających na wysokości powyżej 4.000 m n.p.m. Leczenie przebiega tak samo, jak w przypadku HAPE.

Profilaktyka:
– Dopasowanie planu aklimatyzacji indywidualnie do każdego uczestnika wyprawy, na podstawie podatności na choroby wysokościowe.
– Pierwszego dnia na wysokości powyżej 2.500 m, – w miarę możliwości unikaj wysiłku fizycznego, pozwól organizmowi na aklimatyzację.
– Wspinaj się powoli, nie szybciej niż 300-700 m dziennie.
– W profilaktyce stosuje się acetazolamid (dokładniejszy opis w sekcji ”Leczenie”).
– Wskazane jest odpowiednie nawodnienie, minimum 2-3 litry płynów dziennie (najlepiej 3-5 litrów z częstym oddawaniem moczu).
– Nie pal tytoniu – zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wysokościowej, oraz zmniejsza wydolność oddechową.
– Unikaj picia alkoholu, szczególnie w pierwszych 48 godzinach od wejścia na wysokość powyżej 2.500 m.
– Unikaj stosowania środków nasennych.
– Jeżeli pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy, omów je z ekipą, aby wykluczyć ew. chorobę wysokościową. Pamiętaj, że osoba z chorobą wysokościową może mieć zaburzone myślenie i nie łączyć objawów z chorobą.
– Proponuję korzystać ze skali Lake Louise (wersja do wydrukowania tutaj) i diagnozować się z nią codziennie, aby mieć rękę na pulsie i jak najszybciej zareagować na wczesne objawy choroby.
– Jeżeli objawy nasilają się pomimo odpoczynku na stałej wysokości, wskazane jest zejście niżej.
– Nie zaleca się stosowania „naturalnych”’ preparatów (takich, jak zioła, imbir, miłorząb japoński) w celu obniżenia ryzyka wystąpienia AMS, gdyż nie mają udowodnionej skuteczności (2,3). Żucie liści koki lub popijanie naparu z tych ziół nie zmniejsza ryzyka choroby wysokościowej lecz jedynie poczucie zmęczenia(4).

Leczenie:
– W celach profilaktycznych i leczniczych stosowany jest lek acetazolamid (Diuramid, Diamox). Przyjmowanie go codziennie, począwszy od dnia poprzedzającego wspinaczkę, przyspiesza aklimatyzację organizmu oraz zmniejsza ryzyko choroby wysokościowej. Lek dostępny jest na receptę (w niektórych krajach bez recepty).
– Dawkowanie: 1 tabletka 250mg, 2 razy dziennie (rano i wieczorem, łącznie 500mg dziennie). Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu, ponieważ lek zwiększa wydalanie wody i elektrolitów.
– W razie pojawienia się objawów choroby wysokościowej, wskazane jest pozostanie na obecnej wysokości lub zejście niżej i przeczekanie do momentu aklimatyzacji organizmu i ustąpienia objawów.
– Jeżeli, mimo odpoczynku na niższej wysokości objawy nie ustąpiły lub nasiliły się przy spoczynku, może być wymagana ewakuacja na wysokość poniżej 1.000 m n.p.m. i pomoc lekarska.
– Podanie tlenu przez maskę lub umieszczenie chorego w przenośnej komorze hiperbarycznej nie służy do leczenia nasilonej choroby wysokościowej, lecz jedynie do stabilizacji stanu pacjenta podczas ewakuacji.

(Za tworzenie skal do oceny ryzyka HACE i HAPE dostępne do ściągnięcia w galerii chciałbym podziękować dr. Katarzyna Wzorek-Łyczko)

Zródła:
1. https://www.mountainiq.com/resources/altitude-sickness/
2. Ginkgo Biloba and Acetazolamide Prophylaxis for Acute Mountain Sickness. A Randomized, Placebo-Controlled Trial. Tony Chow, MD; Vaughn Browne, MD, PhD, Heather L.Heileson, MD; et al. Arch Intern Med. 2005;165(3):296-301. doi:10.1001/archinte.165.3.296
3. Acute Mountain Sickness Impact Among Travelers to Cusco, Peru. Hugo Salazar, MS2; Jessica Swanson, MS2; Karen Mozo, MD; A. Clinton White, Jr., MD; Miguel M. Cabada, MD; et al. Journal of Travel Medicine, Volume 19, Issue 4, 1 July 2012, Pages 220–225
4. Does Chewing Coca Leaves Influence Physiology at High Altitude? V. Casikar; E. Mujica; M. Mongelli; J. Aliaga; N. Lopez; C. Smith; F. Bartholomew. Indian J Clin Biochem. 2010 Jul; 25(3): 311–314.
5. https://travelhealthpro.org.uk/disease/12/altitude-illness